Charakterystyka Gminy Kolno

Gmina Kolno położona jest w środkowej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie olsztyńskim. Graniczy z gminami: Reszel, Bisztynek, Jeziorany, Biskupiec i Sorkwity. Gmina Kolno zajmuje powierzchnię 178 km2, zamieszkuje ją około 3500 (2002r.) mieszkańców, gęstość zaludnienia gminy wynosi 20 mieszkańców/km2.

Odległość z siedziby gminy (wsi Kolno) do najbliższych miast wynosi do Bisztynka –16 km, do Biskupca – 17 km, do Jezioran – 23 km.

Użytki rolne zajmują 62% powierzchni gminy, lasy i grunty zadrzewione i zakrzewione około 27%. Pozostałe 11% powierzchni gminy to wody, nieużytki, tereny zurbanizowane, drogi i tereny różne.

Główną funkcje gospodarczą gminy jest rolnictwo, a uzupełniającą – turystyka.

Uwarunkowania zewnętrzne

Przedstawione tu uwarunkowania zewnętrzne gminy Kolno dotyczą powiązań funkcjonalno-przestrzennych z najbliższym otoczeniem, regionem, krajem.

Najbliższe sąsiedztwo – w większości gminy o podobnym charakterze i problemach jak gmina Kolno nie mają pozytywnego wpływu na rozwój gminy. Sąsiedztwo miast w okresie dobrej koniunktury gospodarczej ma natomiast pozytywny wpływ na rozwój gminy poprzez zapewnienie miejsc pracy mieszkańcom gminy i poprawienie ich standardu życia.

W zakresie powiązań lokalnych istotne jest też sąsiedztwo obiektów atrakcyjnych turystycznie – Krutynia, Święta Lipka, Reszel. Powiązanie z tymi miejscami szlakami turystycznymi stworzyłoby możliwość zwiększenia oferty turystycznej gminy.

Uwarunkowania zewnętrzne regionalne i ponadregionalne dotyczą problematyki przyrodniczej, oraz powiązań w zakresie infrastruktury.

Położenie części gminy na terenie objętym krajowym systemem obszarów chronionych stwarza ograniczenie dla form gospodarowania i wprowadza zwiększone reżimy dla rozwiązań infrastruktury.

Dwa główne, przekrojowe elementy struktury gminy, to środowisko przyrodnicze ze składowymi determinującymi tę strukturę, oraz nakładające się na powyższe sieć osadnicza z układem komunikacyjnym i funkcjami gospodarczymi.

W zakresie środowiska przyrodniczego składowe struktury to:
1. Obszary gleb wysokourodzajnych (mozaika z glebami średniourodzajnymi i, w mniejszym stopniu – słabymi na terenie niemal całej gminy), obszary gleb średnio- i małourodzajnych (pozostałe tereny użytków rolnych).
2. Tereny leśne w północno – zachodniej, południowo – zachodniej, południowo - wschodniej i środkowej części gminy.
3. Doliny cieków wodnych o glebach bagiennych.

W zakresie osadnictwa, funkcji gospodarczych, komunikacji składowe struktury to:
1) wsie – jako jednostki koncentracji funkcji osadniczych;
2) główne drogi – jako elementy będące czynnikiem aktywizacji terenów przyległych;
3) obszar gospodarki rolnej wielkoobszarowej – jako predysponowany do rozwoju funkcji produkcji rolnej;
4) obszary gospodarki rolnej typu rodzinnego jako predysponowane do wprowadzania funkcji aktywizujących gospodarczo;
5) obszar tworzącej się funkcji turystycznej na zachodzie gminy, głównie we wsi Lutry.

Wyróżniono trzy grupy elementów użytkowania terenu gminy.

Tereny użytków rolnych zajmują powierzchnię 11 132 ha co stanowi 62 % powierzchni gminy. Tereny zurbanizowane (osadnictwo, funkcje gospodarcze, komunikacja) zajmują powierzchnię 561 ha co stanowi 3 % powierzchni gminy.

Tereny niezurbanizowane (lasy, wody i tzw. nieużytki) zajmują powierzchnię 6 143 ha co stanowi 35 % powierzchni gminy.

Tereny rolne użytkowane są przez utworzone na bazie byłych PGR-ów gospodarstwa wielkoobszarowe: cztery w południowej części gminy i jedno w północno - wschodniej części gminy, oraz tradycyjne gospodarstwa rodzinne w północnej i środkowej części gminy.

Obszary zurbanizowane tworzy sieć wsi z ośrodkiem gminnym Kolno obsługiwanych przez sieć dróg.

Sieć osadniczą gminy tworzy 21 miejscowości (wg publikacji Urzędu Statystycznego w Olsztynie Katalog miejscowości województwa warmińsko-mazurskiego, Rocznik statystyczny, 2003r). Trzy miejscowości: Bocianowo, Kolenko, Gajówka Augustowska - nie są zamieszkałe. Na terenie gminy zachowała się też, historycznie ukształtowana zabudowa kolonijna. Dotyczy to głównie rejonu wsi: Kruzy, Wysoka Dąbrowa, Samławki. Wsie skupione są w 14 sołectwach.

Jednostki osadnicze rozmieszczone są nierównomiernie na terenie gminy. Ośrodek gminy – wieś Kolno położone jest w centrum obszaru gminy. Pozostałe wsie zlokalizowane są równoleżnikowo w pasie na południu gminy (Tejstymy, Kruzy, Górowo, Bęsia, Wólka, Oterki, Otry); w pasie w środkowej części gminy (Lutry, Wójtowo, Kolno, Kabiny, Samławki) oraz w pasie w północnej części gminy (Wysoka Dąbrowa, Ryn Reszelski, Kominki, Tarniny).

Są to wsie zarówno w zabudowie zwartej jak i rozproszonej. Na ich strukturę przestrzenną składają się: zabudowa zagrodowa, jednorodzinna, oraz ewentualnie obiekty usługowe – we wsiach o gospodarstwach rodzinnych (np. Wysoka Dąbrowa, Górkowo, Kabiny, Kruzy); zabudowa folwarczna i współczesna zabudowa wielorodzinna z obiektami usługowymi, duże obiekty kubaturowe do produkcji rolnej – we wsiach o gospodarce wielkoobszarowej (np. Bęsia, Tejstymy, Ryn Reszelski, Kolno, Oterki).

Zabudowa wsi w ponad 66% pochodzi sprzed 1945 roku. Charakterystyczna dla niej jest, zharmonizowana z krajobrazem, zabudowa zagrodowa – parterowe budynki mieszkalne, tynkowane, z wysokimi dachami krytymi dachówka ceramiczną, z poddaszem użytkowym lub nieużytkowym; budynki gospodarcze murowane lub murowano – drewniane z wysokimi dachami krytymi dachówką ceramiczną; założenia dworsko – parkowe i folwarczne także harmonijnie wpisujące się w krajobraz. Obiekty te pozostają z reguły w złym lub średnim stanie technicznym, co wpływa na ich nieestetyczny, zaniedbany wygląd.

Pozytywnymi przykładami są: odnowiony zespół dworsko – parkowy z obiektami folwarcznymi w Tejstymach, oraz harmonijnie wpisany w otoczenie, powojenny zespół zabudowy wielorodzinnej w Bęsi.

Elementami dysharmonijnymi w krajobrazie jest niedostosowana do istniejącego otoczenia, eksponowana krajobrazowo współczesna zabudowa wielorodzinna (m.in. Ryn Reszelski, Górowo, Kolno, Tejstymy, Wólka) oraz produkcyjna (Oterki, Wólka, Ryn Reszelski, Górowo).

W miarę poprawy sytuacji ekonomicznej gminy oraz rozwijania funkcji turystycznej, wskazane będą działania zmierzające do poprawy estetyki i usunięcia dysharmonii w krajobrazie gminy.

Największymi wsiami są Bęsia, Kolno i Lutry, z liczbą mieszkańców powyżej 500, pozostałe wsie liczą przeważnie od ok. 100 do ok. 200 mieszkańców.

Głównym ośrodkiem obsługi mieszkańców gminy jest Kolno z zestawem usług obsługujących mieszkańców całej gminy, oraz zestawem usług podstawowych dla obsługi północnej, wschodniej i środkowej części gminy. Podobny zakres usług posiada wieś Lutry, obsługująca zachodnią część gminy. Południową część gminy w zakresie usług podstawowych obsługuje wieś Bęsia.

Funkcja turystyczna zlokalizowana jest i rozwija się w zachodniej części gminy , w Lutrach i okolicy Lutr.

Jedyny zakład produkcyjny zlokalizowany jest na wschodzie gminy – w Samławkach.

Istniejący układ komunikacyjny nie zapewnia w pełni prawidłowej obsługi terenu gminy. Brak jest dogodnego połączenia wsi Wysoka Dąbrowa i Tarniny z ośrodkiem gminnym.

Warunki środowiska przyrodniczego gminy Kolno predysponują jej obszar głównie do pełnienia funkcji rolnej. Decydują o tym przede wszystkim dobre gleby. Zdecydowanie przeważają bowiem gleby kompleksów pszennych klas bonitacyjnych III i IV, przy nieznacznym udziale gleb V i VI klasy.

Na części obszarów gminy można wyróżnić tereny atrakcyjne do pełnienia funkcji turystyczno-wypoczynkowej. Dotyczy to szczególnie obszaru w rejonie jezior Luterskiego i Tejstymy. Obok jezior znaczącymi dla funkcji turystycznych wartościami są walory krajobrazowe obszaru gminy (szczególnie jej części zachodniej).

Ograniczenia w intensywnym zagospodarowaniu terenów wynikają między innymi z występowania na terenie gminy obszarów objętych prawną ochroną przyrody, a także wrażliwych na antropopresję. Dotyczy to w szczególności obszarów wielkoprzestrzennych takich jak obszary chronionego krajobrazu, które obejmują tereny zachodniej części gminy oraz fragmenty w jej części północno-wschodniej i wschodniej. Część terenów gminy znajduje się w zlewni jezior – elementu środowiska szczególnie mało odpornego na działalność ludzką.

Obszar gminy charakteryzuje się szczególnym położeniem hydrologicznym: na węźle hydrograficznym. Cieki o niewielkich przepływach odpływają w różnych kierunkach. Z tego względu oraz położenia częściowo w zlewni Gubra (obszarze o silnie przekształconych stosunkach wodnych, w tym dużej nieregularności odpływu wód), obszar gminy wymaga szczególnego przystosowania retencyjnego w celu opóźniania odpływu wód do niższych partii zlewni. Wskazane działania to: dolesienia, mała retencja, odtwarzanie obszarów biologicznie aktywnych (lasów, zadrzewień, obszarów podmokłych, zbiorników wodnych itp.).

Na obszarze gminy dominują przestrzennie tereny fizjograficznie korzystne do zainwestowania, w tym również do zabudowy mieszkaniowej. Z zainwestowania powinno się wyłączyć lasy i inne tereny porośnięte zwartą zielenią wysoką, tereny gleb pochodzenia organicznego, tereny bagienne i zagrożone osuwiskami. Ewentualne zainwestowanie o charakterze uciążliwym, mogące znacząco oddziaływać na środowisko, może być lokalizowane poza obszarami objętymi prawną ochroną przyrody, (na większości obszaru gminy) przy spełnieniu warunków ochrony środowiska.

Do zalesienia - ze względów przyrodniczych - powinny być preferowane grunty rolne o małej przydatności rolniczej (oprócz jej nieużytków bagiennych i użytków łąkarskich), oraz położone na terenach przywodnych i silnie skonfigurowanych.

Ryn (obok dopływu spod Kabin) jest jedyną większą strugą położoną poza zlewnią jezior i w związku z tym jest predestynowany jako odbiornik ścieków oczyszczonych – szczególnie w rejonie Rynu Reszelskiego.

Stan czystości badanych jezior jest na ogół zadawalający – II klasa czystości, poza przeżyźnionym jeziorem Bęskim. Niemniej szacowane dopływy nutrientów do tych akwenów przekraczały ładunki niebezpieczne, co nie gwarantuje stabilizacji jakości środowiska przyrodniczego jezior.

Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych na obszarze gminy są rzędu 40,4 tys. m3/dobę, a ich pobór wynosi szacunkowo 2,5 tys. m3/dobę co stanowi około 6 % tych zasobów. Jakość wód wgłębnych jest przeważnie średnia, wymagająca prostego uzdatnienia. Ze względu na kontakt wód jeziora Tejstymy z wodami wgłębnymi zlewnia tego jeziora wymaga szczególnej ochrony. Część południowa obszaru gminy jest szczególnie zasobna w wody podziemne. Natomiast na dość dużych obszarach, głównie w części północnej użytkowe warstwy wodonośne nie występują.

Na obszarze gminy na głębokościach rzędu 1 km, można się spodziewać występowania wód mineralnych o znaczeniu leczniczym należących do grupy wód pospolitych. Są to wody chlorkowo - sodowe, nadające się wyłącznie do kąpieli leczniczych i rekreacyjnych.

Spodziewane na głębokości około 1,5 km wody geotermalne mogą mieć temperaturę do około 30o i ich ewentualne wykorzystanie do ogrzewania wymagać będzie zastosowania pomp cieplnych.

Przyroda - rośliny

Lesistość gminy jest niezbyt wysoka. Według rocznika statystycznego województwa warmińsko-mazurskiego za rok 2002 lasy i grunty leśne zajmują 25,6 % jej powierzchni. Jest to o ponad 4 punkty procentowe mniej niż średnia wojewódzka (29,7 %).
Największy kompleks, wykraczający poza obszary gminy, występuje w części południowo – wschodniej. Są to tzw. Lasy Sadłowskie. Większe kompleksy leśne występują również w części zachodniej gminy – na północ od Lutr i na wschód od jez. Tejstymy. Ponadto dość licznie występują drobne kompleksy śródpolne. Siedliska przeważają żyzne, głównie las świeży i las mieszany oraz mniej żyzne siedliska borowe. Wśród gatunków panujących przeważają liściaste /buk, dąb, brzoza/, a z iglastych świerk.
Lasy zachodniej części gminy zostały zakwalifikowane do lasów wielofunkcyjnych, tj. spełniających obok funkcji gospodarczych (produkcji drewna) także funkcje: ochrony przyrody, rekreacji i turystyki.
Niewielkie powierzchnie lasów objęte zostały statusem ochronnym (lasy grupy I). Są to głównie lasy wodochronne (między innymi wyznaczone nad jez. Legińskim), lokalnie lasy glebochronne (wyznaczone głównie w kompleksie na południe od Tejstym).
Stan zdrowotny lasów oceniany jest na podstawie wyników monitoringu lasów, prowadzonego od 1989 roku, opierającego się na sieci stałych powierzchni obserwacyjnych.
W „Raporcie...” WIOŚ za rok 2001 stwierdza się, że wyniki prowadzonych badań wskazują, że drzewostany na terenie woj. warmińsko-mazurskiego są w skali kraju w najmniejszym stopniu dotknięte szkodami wyrządzonymi przez szkodliwe emisje przemysłowe, a ich stan jest lepszy od przeciętnej krajowej.

Przyroda - wody powierzchniowe

Wody powierzchniowe zajmują ok. 4,7 % powierzchni gminy, przy średniej wojewódzkiej około 5,7 %. Obszar gminy znajduje się w zlewisku Zalewu Wiślanego i jest odwadniany do dopływów Łyny: Sajny (z większości obszaru gminy), Symsarny (z zachodniej części gminy) i Wadąga (z południowego fragmentu gminy).
Charakterystyczne dla obszaru gminy są cieki o niewielkich przepływach, będące w odcinkach źródliskowych i górnych. Głównym ciekiem płynącym przez teren gminy jest rzeka Ryn, która jest dopływem Sajny. Obliczone w załączonym zestawieniu przepływy rzeki Ryn w przekroju w Kolnie są następujące: przepływ średni 0,211 m3/sek; przepływ średni niski 0,033 m3/sek. Większe są przepływy rzeki w rejonie Rynu Reszelskiego, poniżej dopływu spod Kabin i wynoszą: przepływ średni 0,540 m3/sek; przepływ średni niski 0,083 m3/sek.

Środowisko przyrodnicze - gleby

Użytki rolne zajmują 60,6 % powierzchni gminy (wg rocznika statystycznego województwa warmińsko-mazurskiego za rok 2001). Wśród nich przeważają grunty orne - 70,2 % powierzchni użytków rolnych. Pozostałe prawie 30 % to pastwiska i łąki. Ułamek procenta stanowią sady. Średni punktowy wskaźnik jakości i rolniczej przydatności gleb w gminie wynosi 62,1 i jest znacząco wyższy od średniej wojewódzkiej (50,1).
Obszar gminy charakteryzuje się zdecydowaną przewagą gleb zwięzłych kompleksów pszennych. Typologicznie dominują gleby brunatne właściwe i wyługowane.
Wśród kompleksów glebowo-rolniczych przeważa pszenny dobry, który zajmuje około 61 % powierzchni gruntów ornych. Udział gleb pozostałych kompleksów glebowo-rolniczych nie przekracza na ogół kilku procent (najwięcej – zajmuje wśród nich kompleks pszenny wadliwy - około 12%).
Skład gatunkowy dominującego kompleksu pszennego dobrego jest zróżnicowany. Najczęściej występują gliny lekkie lub średnie, gleby pylaste lub piaski gliniaste zalegające na glinach. W rejonie wsi Lutry występują iły i glina ciężka, a w okolicach wsi Ryn Reszelski, Oterki, iły. Gleby te są zwięzłe, na ogół III klasy bonitacyjnej, zasobne w składniki pokarmowe i próchnicę, o właściwych stosunkach wilgotnościowych i dobrej strukturalności.
Na terenach o dynamicznej rzeźbie powierzchni występuje kompleks pszenny wadliwy. Najczęściej w składzie gatunkowym występuje glina lekka całkowita lub zalegająca na glinie średniej. Klasa bonitacyjna głównie IIIb i IVa. Gleby te są narażone na szybki spływ wody powierzchniowej co jest powodem okresowego niedoboru wilgoci. Ponadto charakteryzuje się niską zawartością próchnicy i płytkim poziomem orno-próchniczym. Dobór roślin uprawnych jest stosunkowo wąski. W suchych okresach roku gleby te wykazują znaczną obniżkę plonów. Kompleks ten występuje głównie w rejonie wsi Kolno, Kabiny.
Gleby lżejsze, kompleksu żytniego bardzo dobrego występują głównie w okolicy wsi Górowo, Bęsia, Kolno. Są one dość uniwersalne pod względem przydatności. W składzie mechanicznym występują piaski gliniaste mocne lub pylaste podścielone gliną lekką lub średnią. Klasa botaniczna głównie IIIb i IVa. Na glebach tego kompleksu plonują dobrze prawie wszystkie rośliny uprawne.
Żytnio-ziemniaczane gleby kompleksu żytniego dobrego występują w rejonie wsi Lutry, Ryn Reszelski, Wysoka Dąbrowa. Są to gleby wrażliwe na suszę, mniej zasobne w składniki pokarmowe należące głównie do IVa i IVb klasy bonitacyjnej. W składzie mechanicznym występują piaski gliniaste lekkie lub pylaste zalegające na piaskach słabogliniastych lub pyłach. Są to gleby żytnio-ziemniaczane, na których uprawia się inne rośliny o niezbyt wysokich wymaganiach glebowych. Najliczniej te gleby występują w rejonie wsi Lutry, Ryn Reszelski, Wysoka Dąbrowa.
Gleby lekkie, kompleksu żytniego słabego i żytniego łubinowego występują głównie w rejonie wsi Wójtowo, Samławki, Tejstymy, Oterki i na północ od wsi Kabiny. Należą do klasy bonitacyjnej V i VI. Obejmują gleby piaszczyste, przepuszczalne. Większość tych gleb jest zakwaszona w poziomie orno-próchniczym. Dobór roślin uprawnych jest bardzo ograniczony. Uzyskiwane plony są niskie.
W północno –wschodniej części gminy lokalnie występują gleby okresowe lub stale podmokłe, których skład gatunkowy jest taki sam jak kompleksów pszennych. Gleby te wchodzą w skład kompleksu zbożowo – pastewnego mocnego, przeważnie IV klasy bonitacyjnej. Są to żyzne gleby charakteryzujące się okresami nadmiernego uwilgotnienia, szczególnie wczesną wiosną i jesienią, co jest przyczyną krótszego okresu wegetacyjnego.
Użytki zielone występują przeważnie w rozproszeniu, w dolinach i obniżeniach terenu. Dominuje kompleks średni, przy znacznym udziale kompleksu dobrego. Lokalnie występują użytki zielone kompleksu słabego.
Użytki zielone dobre, w których składzie gatunkowym przeważają mady zalegające na iłach lub pyłach, najliczniej występują w rejonie wsi Kabiny, Kolno, Wysoka Dąbrowa.
Kompleks użytków zielonych średnich rozmieszczony jest na terenie gminy prawie równomiernie. Przeważają gleby torfowe i mułowo-torfowe. W rejonie wsi Wysoka Dąbrowa występują czarne ziemie zdegradowane mające w składzie mechanicznym gliny lekkie pylaste. W skład tego kompleksu wchodzą łąki i pastwiska o względnie uregulowanych stosunkach wodnych. Plonowanie ich jest średnie i uzależnione od poziomu nawożenia.
Użytków zielonych słabych i bardzo słabych jest mało, są to użytki V i VI klasy, przeważnie o glebach torfowych. W rejonie wsi Oterki występują gleby mułowo – torfowe zalegające na gytii.

Środowisko przyrodnicze -budowa geologiczna

Gmina Kolno położona jest w obrębie dwóch mezoregionów fizyczno-geograficznych: Pojezierza Olsztyńskiego i Pojezierza Mrągowskiego.
Jednostką geomorfologiczną dominującą przestrzennie jest wysoczyzna morenowa pagórkowata. Budują ją głównie osady zwałowe (gliny i piaski lodowcowe), lokalnie piaski wodnolodowcowe, osadzone w fazach: leszczyńsko-poznańskiej i pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego. Szczególnie dynamiczną rzeźbą charakteryzuje się część zachodnia obszaru gminy (rejon Kruz, Tejstym, Wójtowa, Kolna oraz Wysokiej Dąbrowy) – obszary występowania moren czołowych. Na północ od Tejstym i Kruz kulminacje wzgórz położone są na wysokościach dochodzących do 210 m npm. W strefie moren czołowych obserwuje się znaczne rozczłonkowanie powierzchni a deniwelacje osiągają 20 – 30 m. Część wschodnia i północna obszaru gminy charakteryzuje się rzeźbą mniej urozmaiconą. Dotyczy to w szczególności rejonu Bęsia-Oterki i Koprzywnika, gdzie zalegają iły zastoiskowe. Najniżej leżą dolinne tereny rzeki Ryn przy północno-wschodniej granicy gminy – około 60-70 m npm.
Na obszarach wysoczyznowych znajdują się liczne drobnopowierzchniowe zagłębienia. Obszary wysoczyznowe rozczłonkowane są też obniżeniami wielkoprzestrzennymi wypełnionymi osadami holoceńskimi, zarówno aluwialno-deluwialnymi, jak i pojeziornymi, organicznymi.
Charakterystycznymi cechami morfologii terenów są dolinki cieków, często głęboko wcięte – o charakterze wąwozowym. Na obrzeżach gminy: zachodnim, wschodnim i południowym znajdują się misy jezior, w części o znacznych powierzchniach.
Miąższość utworów osadzonych w epoce lodowcowej jest zróżnicowana. Wynosi od nieco ponad 100 m w części południowej do miejscami ponad 200 m w części północnej. Podłoże podczwartorzędowe stanowią na ogół osady neogenu wykształcone przeważnie jako iły i mułki oraz piaski kwarcowe z wkładkami węgla brunatnego.
Według podziału geologicznego obszar gminy leży w obrębie syneklizy perybałtyckiej, w jej strefie przejściowej do wyniesienia mazursko – suwalskiego. Prekambryjska platforma skał krystalicznych nadbudowana jest skałami osadowymi o miąższościach około 1,8 km.

Ostatnia aktualizacja:   06-03-2012, 11:42	Wersja treści: 3   (+ Rejestr zmian)
Agnieszka  Jeziorek

 drukuj 

 wyślij znajomemu