Charakterystyka Gminy Kolno

Gmina Kolno położona jest w środkowej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie olsztyńskim. Graniczy z gminami: Reszel, Bisztynek, Jeziorany, Biskupiec i Sorkwity. Gmina Kolno zajmuje powierzchnię 178 km2, zamieszkuje ją około 3500 (2002r.) mieszkańców, gęstość zaludnienia gminy wynosi 20 mieszkańców/km2.



Odległość z siedziby gminy (wsi Kolno) do najbliższych miast wynosi do Bisztynka –16 km, do Biskupca – 17 km, do Jezioran – 23 km.



Użytki rolne zajmują 62% powierzchni gminy, lasy i grunty zadrzewione i zakrzewione około 27%. Pozostałe 11% powierzchni gminy to wody, nieużytki, tereny zurbanizowane, drogi i tereny różne.



Główną funkcje gospodarczą gminy jest rolnictwo, a uzupełniającą – turystyka.







Uwarunkowania zewnętrzne







Przedstawione tu uwarunkowania zewnętrzne gminy Kolno dotyczą powiązań funkcjonalno-przestrzennych z najbliższym otoczeniem, regionem, krajem.



Najbliższe sąsiedztwo – w większości gminy o podobnym charakterze i problemach jak gmina Kolno nie mają pozytywnego wpływu na rozwój gminy. Sąsiedztwo miast w okresie dobrej koniunktury gospodarczej ma natomiast pozytywny wpływ na rozwój gminy poprzez zapewnienie miejsc pracy mieszkańcom gminy i poprawienie ich standardu życia.



W zakresie powiązań lokalnych istotne jest też sąsiedztwo obiektów atrakcyjnych turystycznie – Krutynia, Święta Lipka, Reszel. Powiązanie z tymi miejscami szlakami turystycznymi stworzyłoby możliwość zwiększenia oferty turystycznej gminy.



Uwarunkowania zewnętrzne regionalne i ponadregionalne dotyczą problematyki przyrodniczej, oraz powiązań w zakresie infrastruktury.



Położenie części gminy na terenie objętym krajowym systemem obszarów chronionych stwarza ograniczenie dla form gospodarowania i wprowadza zwiększone reżimy dla rozwiązań infrastruktury.







Dwa główne, przekrojowe elementy struktury gminy, to środowisko przyrodnicze ze składowymi determinującymi tę strukturę, oraz nakładające się na powyższe sieć osadnicza z układem komunikacyjnym i funkcjami gospodarczymi.







W zakresie środowiska przyrodniczego składowe struktury to:



1. Obszary gleb wysokourodzajnych (mozaika z glebami średniourodzajnymi i, w mniejszym stopniu – słabymi na terenie niemal całej gminy), obszary gleb średnio- i małourodzajnych (pozostałe tereny użytków rolnych).



2. Tereny leśne w północno – zachodniej, południowo – zachodniej, południowo - wschodniej i środkowej części gminy.



3. Doliny cieków wodnych o glebach bagiennych.







W zakresie osadnictwa, funkcji gospodarczych, komunikacji składowe struktury to:



1) wsie – jako jednostki koncentracji funkcji osadniczych;



2) główne drogi – jako elementy będące czynnikiem aktywizacji terenów przyległych;



3) obszar gospodarki rolnej wielkoobszarowej – jako predysponowany do rozwoju funkcji produkcji rolnej;



4) obszary gospodarki rolnej typu rodzinnego jako predysponowane do wprowadzania funkcji aktywizujących gospodarczo;



5) obszar tworzącej się funkcji turystycznej na zachodzie gminy, głównie we wsi Lutry.



Wyróżniono trzy grupy elementów użytkowania terenu gminy.



Tereny użytków rolnych zajmują powierzchnię 11 132 ha co stanowi 62 % powierzchni gminy. Tereny zurbanizowane (osadnictwo, funkcje gospodarcze, komunikacja) zajmują powierzchnię 561 ha co stanowi 3 % powierzchni gminy.



Tereny niezurbanizowane (lasy, wody i tzw. nieużytki) zajmują powierzchnię 6 143 ha co stanowi 35 % powierzchni gminy.



Tereny rolne użytkowane są przez utworzone na bazie byłych PGR-ów gospodarstwa wielkoobszarowe: cztery w południowej części gminy i jedno w północno - wschodniej części gminy, oraz tradycyjne gospodarstwa rodzinne w północnej i środkowej części gminy.



Obszary zurbanizowane tworzy sieć wsi z ośrodkiem gminnym Kolno obsługiwanych przez sieć dróg.



Sieć osadniczą gminy tworzy 21 miejscowości (wg publikacji Urzędu Statystycznego w Olsztynie Katalog miejscowości województwa warmińsko-mazurskiego, Rocznik statystyczny, 2003r). Trzy miejscowości: Bocianowo, Kolenko, Gajówka Augustowska - nie są zamieszkałe. Na terenie gminy zachowała się też, historycznie ukształtowana zabudowa kolonijna. Dotyczy to głównie rejonu wsi: Kruzy, Wysoka Dąbrowa, Samławki. Wsie skupione są w 14 sołectwach.



Jednostki osadnicze rozmieszczone są nierównomiernie na terenie gminy. Ośrodek gminy – wieś Kolno położone jest w centrum obszaru gminy. Pozostałe wsie zlokalizowane są równoleżnikowo w pasie na południu gminy (Tejstymy, Kruzy, Górowo, Bęsia, Wólka, Oterki, Otry); w pasie w środkowej części gminy (Lutry, Wójtowo, Kolno, Kabiny, Samławki) oraz w pasie w północnej części gminy (Wysoka Dąbrowa, Ryn Reszelski, Kominki, Tarniny).



Są to wsie zarówno w zabudowie zwartej jak i rozproszonej. Na ich strukturę przestrzenną składają się: zabudowa zagrodowa, jednorodzinna, oraz ewentualnie obiekty usługowe – we wsiach o gospodarstwach rodzinnych (np. Wysoka Dąbrowa, Górkowo, Kabiny, Kruzy); zabudowa folwarczna i współczesna zabudowa wielorodzinna z obiektami usługowymi, duże obiekty kubaturowe do produkcji rolnej – we wsiach o gospodarce wielkoobszarowej (np. Bęsia, Tejstymy, Ryn Reszelski, Kolno, Oterki).



Zabudowa wsi w ponad 66% pochodzi sprzed 1945 roku. Charakterystyczna dla niej jest, zharmonizowana z krajobrazem, zabudowa zagrodowa – parterowe budynki mieszkalne, tynkowane, z wysokimi dachami krytymi dachówka ceramiczną, z poddaszem użytkowym lub nieużytkowym; budynki gospodarcze murowane lub murowano – drewniane z wysokimi dachami krytymi dachówką ceramiczną; założenia dworsko – parkowe i folwarczne także harmonijnie wpisujące się w krajobraz. Obiekty te pozostają z reguły w złym lub średnim stanie technicznym, co wpływa na ich nieestetyczny, zaniedbany wygląd.



Pozytywnymi przykładami są: odnowiony zespół dworsko – parkowy z obiektami folwarcznymi w Tejstymach, oraz harmonijnie wpisany w otoczenie, powojenny zespół zabudowy wielorodzinnej w Bęsi.



Elementami dysharmonijnymi w krajobrazie jest niedostosowana do istniejącego otoczenia, eksponowana krajobrazowo współczesna zabudowa wielorodzinna (m.in. Ryn Reszelski, Górowo, Kolno, Tejstymy, Wólka) oraz produkcyjna (Oterki, Wólka, Ryn Reszelski, Górowo).



W miarę poprawy sytuacji ekonomicznej gminy oraz rozwijania funkcji turystycznej, wskazane będą działania zmierzające do poprawy estetyki i usunięcia dysharmonii w krajobrazie gminy.



Największymi wsiami są Bęsia, Kolno i Lutry, z liczbą mieszkańców powyżej 500, pozostałe wsie liczą przeważnie od ok. 100 do ok. 200 mieszkańców.



Głównym ośrodkiem obsługi mieszkańców gminy jest Kolno z zestawem usług obsługujących mieszkańców całej gminy, oraz zestawem usług podstawowych dla obsługi północnej, wschodniej i środkowej części gminy. Podobny zakres usług posiada wieś Lutry, obsługująca zachodnią część gminy. Południową część gminy w zakresie usług podstawowych obsługuje wieś Bęsia.



Funkcja turystyczna zlokalizowana jest i rozwija się w zachodniej części gminy , w Lutrach i okolicy Lutr.



Jedyny zakład produkcyjny zlokalizowany jest na wschodzie gminy – w Samławkach.



Istniejący układ komunikacyjny nie zapewnia w pełni prawidłowej obsługi terenu gminy. Brak jest dogodnego połączenia wsi Wysoka Dąbrowa i Tarniny z ośrodkiem gminnym







Warunki środowiska przyrodniczego gminy Kolno predysponują jej obszar głównie do pełnienia funkcji rolnej. Decydują o tym przede wszystkim dobre gleby. Zdecydowanie przeważają bowiem gleby kompleksów pszennych klas bonitacyjnych III i IV, przy nieznacznym udziale gleb V i VI klasy.



Na części obszarów gminy można wyróżnić tereny atrakcyjne do pełnienia funkcji turystyczno-wypoczynkowej. Dotyczy to szczególnie obszaru w rejonie jezior Luterskiego i Tejstymy. Obok jezior znaczącymi dla funkcji turystycznych wartościami są walory krajobrazowe obszaru gminy (szczególnie jej części zachodniej).



Ograniczenia w intensywnym zagospodarowaniu terenów wynikają między innymi z występowania na terenie gminy obszarów objętych prawną ochroną przyrody, a także wrażliwych na antropopresję. Dotyczy to w szczególności obszarów wielkoprzestrzennych takich jak obszary chronionego krajobrazu, które obejmują tereny zachodniej części gminy oraz fragmenty w jej części północno-wschodniej i wschodniej. Część terenów gminy znajduje się w zlewni jezior – elementu środowiska szczególnie mało odpornego na działalność ludzką.



Obszar gminy charakteryzuje się szczególnym położeniem hydrologicznym: na węźle hydrograficznym. Cieki o niewielkich przepływach odpływają w różnych kierunkach. Z tego względu oraz położenia częściowo w zlewni Gubra (obszarze o silnie przekształconych stosunkach wodnych, w tym dużej nieregularności odpływu wód), obszar gminy wymaga szczególnego przystosowania retencyjnego w celu opóźniania odpływu wód do niższych partii zlewni. Wskazane działania to: dolesienia, mała retencja, odtwarzanie obszarów biologicznie aktywnych (lasów, zadrzewień, obszarów podmokłych, zbiorników wodnych itp.).



Na obszarze gminy dominują przestrzennie tereny fizjograficznie korzystne do zainwestowania, w tym również do zabudowy mieszkaniowej. Z zainwestowania powinno się wyłączyć lasy i inne tereny porośnięte zwartą zielenią wysoką, tereny gleb pochodzenia organicznego, tereny bagienne i zagrożone osuwiskami. Ewentualne zainwestowanie o charakterze uciążliwym, mogące znacząco oddziaływać na środowisko, może być lokalizowane poza obszarami objętymi prawną ochroną przyrody, (na większości obszaru gminy) przy spełnieniu warunków ochrony środowiska.



Do zalesienia - ze względów przyrodniczych - powinny być preferowane grunty rolne o małej przydatności rolniczej (oprócz jej nieużytków bagiennych i użytków łąkarskich), oraz położone na terenach przywodnych i silnie skonfigurowanych.



Ryn (obok dopływu spod Kabin) jest jedyną większą strugą położoną poza zlewnią jezior i w związku z tym jest predestynowany jako odbiornik ścieków oczyszczonych – szczególnie w rejonie Rynu Reszelskiego.



Stan czystości badanych jezior jest na ogół zadawalający – II klasa czystości, poza przeżyźnionym jeziorem Bęskim. Niemniej szacowane dopływy nutrientów do tych akwenów przekraczały ładunki niebezpieczne, co nie gwarantuje stabilizacji jakości środowiska przyrodniczego jezior.



Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych na obszarze gminy są rzędu 40,4 tys. m3/dobę, a ich pobór wynosi szacunkowo 2,5 tys. m3/dobę co stanowi około 6 % tych zasobów. Jakość wód wgłębnych jest przeważnie średnia, wymagająca prostego uzdatnienia. Ze względu na kontakt wód jeziora Tejstymy z wodami wgłębnymi zlewnia tego jeziora wymaga szczególnej ochrony. Część południowa obszaru gminy jest szczególnie zasobna w wody podziemne. Natomiast na dość dużych obszarach, głównie w części północnej użytkowe warstwy wodonośne nie występują.



Na obszarze gminy na głębokościach rzędu 1 km, można się spodziewać występowania wód mineralnych o znaczeniu leczniczym należących do grupy wód pospolitych. Są to wody chlorkowo - sodowe, nadające się wyłącznie do kąpieli leczniczych i rekreacyjnych.



Spodziewane na głębokości około 1,5 km wody geotermalne mogą mieć temperaturę do około 30o i ich ewentualne wykorzystanie do ogrzewania wymagać będzie zastosowania pomp cieplnych.