Rys historii Bęsi

BĘSIA / Bansen; PGR

1.Typ dawnego układu zabudowy: wieś, majątek ziemski;

2.Dane historyczne: Pierwsze wzmianki pochodzą z 1379 roku, a dokument lokacyjny z 13.XII.1389 roku. W 1397 r. wzniesiono tutaj młyn, a w 1399 – karczmę. W czasie wojny w 1519-1521 wieś została zniszczona. W 1527 r. biskup warmiński Maurycy Ferber zamienił wieś na majątek lenny. W tym samym roku właścicielem został Stanisław Ossarow, a majątek był ówcześnie największy na Warmii. Od tego czasu wieś miała kilku właścicieli (Krzysztof Wantkov, który zamienił prawo magdeburskie na chełmińskie, starosta reszelski von Poquilhem). Pod koniec XIX wieku w majątku rezydował K.von Knoblock, który urządził I łaźnię publiczną; w 1905 rodzina Wien, a po 1915 roku do wojny – rodzina Stockenhauserów. W końcu XIX wieku i w połowie XX obszar ziemi należącej do majątku obejmował około 13404 ha i należały do niego 3 folwarki Bocianowo (Buchental), Kłopotowo (Neusorge), Wólka (Ottenburg/ Gemirren).

3.Przetrwałe elementy historyczne, zabytkowe – stan zachowania:

- Układ przestrzenny majątku czytelny, wsi częściowo czytelny.

- Założenie pałacowo – parkowe, zakomponowane klasycznie, wzdłuż drogi z pałacem w punkcie centralnym (między parkiem a częścią gospodarczą):

·        pałac – obiekt murowany wzniesiony w latach 1720-1730 (być może na zrębach wcześniejszej budowli), w stylu barokowym; po przebudowach i rozbudowie w XIX wieku nabrał cech klasycystycznych. Obiekt założony na rzucie prostokąta, 2-kondygnacyjny, przykryty dachem mansardowym. Popada w ruinę;

·        park krajobrazowy, powierzchnia ponad 7 ha, założony w XVIII wieku. W formie pierwotnej posiadał układ regularny, który w 1868 roku został przekształcony przez Johanna Larassa, wybitnego projektanta ogrodów. W parku zachował się zabytkowy starodrzew (grab, lipa, kasztanowca, dąb, klon, żywotnik), brak pielęgnacji częściowo unieczytelnia układ przestrzenny.

·        cmentarz rodowy rodziny Stockenhauserów zlokalizowany za drogą od południowej części parku, zachowały się ze ślady – kamienie, ruiny budowli (kaplica cmentarna) oraz starodrzew;

·        zabudowa folwarczna (k. XIX – pocz. XX wieku), podwórze gospodarcze, czworaki (murowane, k. XIX – pocz. XX wieku) – zaniedbane, zdewastowane, wiatrak - typu holender, ceglany, kryty gontem, wzniesiony w 1810 roku, zniszczony, nieużytkowany.

- Zabudowa mieszkaniowa i gospodarcza (k. XIX – początek XX wieku), zaniedbana.

4.Dominanty, elementy wyróżniające: dominanta – wiatrak, element wyróżniający – założenie pałacowo – parkowe, majątek malowniczo posadowiony w krajobrazie

5.Przekształcenia, formy dysharmonijne, dewastacje: współczesna zabudowa rekreacyjna, wielorodzinna i jednorodzinna mieszkaniowa, gospodarcza związana z dawnym PGR-em .