Rys historii Kolna

KOLNO / Gross Kőllen, Gross Koelen; wieś

1.Typ dawnego układu zabudowy: zabudowa zwarta, wieś wielodrożnica, być może przekształcona z owalnicy kolonie,;

2.Dane historyczne: Pierwotnie Kolno było pruskim dobrem służebnym z nadania wójta warmińskiego Henryka Lutera. Gdy teren został w części zagospodarowany sprowadzono kolonistów niemieckich (prawdopodobnie z Kolonii stąd nazwa wsi). Dokument lokacyjny przyznany został 11.06.1359 roku przez biskupa Jana Stryprocka. W czasie wojny (1515-1521) została zniszczona. W II połowie XVI wieku były tutaj dwie karczmy i młyn.;

3.Przetrwałe elementy historyczne, zabytkowe – stan zachowania:

- Układ przestrzenny wsi nieczytelny.

- Kościół parafialny p.w. Trzech Króli i Św. Anny, usytuowany na wzniesieniu przy drodze w centrum wsi. Został wybudowany z końcem XIV wieku, powiększony w końcu XIX. Pierwotna bryła kościoła – salowa prostokątna, później rozbudowana w kształcie greckiego krzyża. Wystrój barokowy. Na terenie przykościelnym zachowany szczątkowo cmentarz (obecnie nie pełni funkcji grzebalnych). Teren wokół kościoła otoczony ogrodzeniem (koniec XIV w., 1880 rok), łączonym (cegła, kamień, siatka), w ogrodzeniu brama i kapliczki (k. XIX w.). Z zespołem kościelnym związana jest również plebania (pocz. XX w.).

- Kapliczki przydrożne: kapliczka z końca XVIII (obok UG), kapliczka z poł. XIX wieku, kapliczka przy domu nr 57 (1904 rok).

- Zespół karczmy z zabudowaniami gospodarczymi (murowane, 4 w. XIX wieku).

- Dwie szkoły (murowane, pocz. XX wieku).

- Cmentarz parafialny, czynny, rzymsko – katolicki. Zlokalizowany w południowej części wsi przy drodze, założony w II połowie XIX wieku, ogrodzony w ogrodzeniu kapliczka (1918), z kaplicą cmentarną (II poł. XIX wieku). Otoczony szpalerami lipowymi, rozplanowany nieregularnie, układ kwater czytelny.

- Zabudowa mieszkaniowa i gospodarcza (k. XIX – początek XX wieku) w większości zaniedbana.

4.Dominanty, elementy wyróżniające: dominanta – kościół, element wyróżniający – cmentarz.

5.Przekształcenia, formy dysharmonijne, dewastacje: współczesna zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna, jednorodzinna, gospodarcza związana z produkcją rolniczą.