Rys historii Lutr

LUTRY / Lautern; wieś

1.Typ dawnego układu zabudowy: zabudowa zwarta, wieś wielodrożnica, kolonie

2.Dane historyczne: Wieś założona pomiędzy 1333 a 1342 rokiem przez wójta warmińskiego Henryka Lutra, II lokację otrzymała w 1346 roku. W czasie wojny w latach 1519-1521 wieś nie ucierpiała. W 1346 roku Bruno Luter założył karczmę. Lutry leżały przy jednym z ruchliwszych szlaków. W czasie wojen polsko – krzyżackiej i szwedzkich wieś zniszczona. W I wojnie światowej, 26.VIII.1914 roku, na południe od wsi piechota niemiecka rozgromiła piechotę rosyjską.

3.Przetrwałe elementy historyczne, zabytkowe – stan zachowania:

- Układ przestrzenny wsi nieczytelny

- Kościół parafialny p.w. Marii Magdaleny i św. Walentego; kościół wybudowano w XIV wieku, tuż po założeniu wsi, w okresie wojny 13-letniej całe wyposażenie kościoła zostało przekazane na wykup zamków biskupich z rąk zaciężnych. W 1550 roku spłonął. Odbudowany i konsekrowany w 1580 r. Obecny budynek kościoła pochodzi z 1860 roku, ogrodzony z kapliczką w ogrodzeniu (pocz. XX wieku) Do tego czasu istniał przy kościele cmentarz, obecnie niezrachowany. Można przypuszczać, że wraz z odbudową kościoła założono cmentarz parafialny we wsi. Do zespołu kościelnego należy plebania (lata 20-te XX wieku)– obecnie szkoła. Wokół kościoła zachował sie starodrzew (klon, lipa, kasztanowiec)

- Kapliczki przydrożne: kapliczka z 1722 roku, kapliczki z k. XIX w. i z pocz. XX w.

- Krzyż przydrożny drewniany (połowa XIX wieku).

- Obiekty użyteczności publicznej - szkoła, przedszkole, poczta, sklep, remiza strażacka (koniec XIX wieku).

- Kuźnia, młyn, młynarzówka (k. XIX wieku).

- Zabudowa mieszkaniowa i gospodarcza w tym szachulcowa (k. XIX – początek XX wieku), w większości zaniedbana.

- Cmentarz parafialny (0,5 ha) czynny, dawniej ewangelicki, obecnie rzymsko – katolicki, założony w 1862 roku. Usytuowany w południowej części wsi, ogrodzony, z bramą w ogrodzeniu (poł. XIX wieku). Zachował się starodrzew (żywotniki, lipy). Układ kwater regularny, czytelny.

4.Dominanty, elementy wyróżniające: - dominanta – kościół, element wyróżniający – malownicze położenie wsi nad jeziorem

5.Przekształcenia, formy dysharmonijne, dewastacje: współczesna zabudowa jednorodzinna i wielorodzinna, zabudowa letniskowa i rekreacyjna, gospodarcza związana z produkcja rolniczą.